بیاین یه نگاهی بندازیم به اینکه اسکرام مسترها دقیقاً کی هستن و چطوری کمک می‌کنن تیم‌ها تمرکز خودشون رو از دست ندن.
خلاصه‌ش این می‌شه:
اسکرام مستر کسیه که حواسش هست تیم به درستی از چارچوب اسکرام پیروی کنه. یه جورایی نگهبان و حامی اسکرام به حساب میاد؛ کسی که هم عاشق اصول Agile و روش اسکرام هست، هم سعی میکنه تیم رو تو مسیر درست نگه داره ولی در عین حال، گوشش به حرف تیم هم هست و اگه بشه کاری کرد که روند کار بهتر شه، اصلاً اهل تعصب بی‌جا نیست.
همون‌طور که از اسمش پیداست، اسکرام مستر «استاد اسکرامـه» کسی که همه‌ی مراسم‌ها، نقش‌ها و قانون‌های اسکرام رو می‌شناسه و به تیم کمک میکنه تا این فرآیندها رو درست اجرا کنن. نقشش بیشتر شبیه یه مربیه تا یه مدیر؛ با تک‌تک اعضای تیم کار میکنه تا کمکشون کنه به بهترین شکل از اسکرام استفاده کنن و به هدف‌هاشون برسن.
اسکرام مستر دقیقاً چیه؟
بذار ساده و خودمونی بگم اسکرام مستر همون آدمیه که چرخ‌های تیم رو روغن‌کاری میکنه تا همه چی تو روند اسکرام نرم و بدون گیر پیش بره. اسکرام خودش یه چارچوب چابک و سبک‌وزنه که با یه‌سری بازه‌های زمانی مشخص به اسم اسپرینت کار میکنه، و اسکرام مستر وظیفه داره این فرآیندها رو برای تیم هموار کنه.
نقشش یه چیزی بین مربی و لیدره؛ ولی نه از اون رئیس‌بازی‌ها! بیشتر یه «رهبر خادمـه»، یعنی کسی که خودش رو وقف کمک کردن به بقیه کرده تا تیم بهتر کار کنه. درست همون‌طور که توی Scrum Guide اومده.
یه اسکرام مستر خوب به اصول پایه‌ای اسکرام پایبنده، ولی در عین حال اهل گوش دادن و انعطاف‌پذیری هم هست. اگه راهی باشه که تیم بتونه روان‌تر و بهتر کار کنه، دنبالشه نه اینکه فقط بخواد مو به مو قوانین رو اجرا کنه.
وظایف اسکرام مستر چیه؟
حالا توی راهنمای رسمی Scrum یه‌سری چیزا در مورد نقش اسکرام مستر گفته شده، ولی خیلی کلیه. واقعیت اینه که توی دنیای واقعی، اسکرام مستر کارهای بیشتری انجام می‌ده که بعضیاش ایناست:
جلسات روزانه (Daily Standups):
اسکرام مستر مسئول اینه که جلسات روزانه رو سر و سامون بده و مطمئن بشه همه بدونن روی چی کار می‌کنن، و موانع سر راه کی هست.
برنامه‌ریزی برای Sprint:
موقع برنامه‌ریزی Sprint، حواسش هست که تیم زیادی قول نده یا کار بیش از حد برند. کمک میکنه کارها رو خرد و تخمین‌زده کنن.
بازبینی Sprint (Sprint Review):
توی جلسات مرور Sprint شرکت میکنه، فیدبک‌ها رو جمع میکنه و یادداشت برمی‌داره برای بهتر شدن دفعات بعدی.
جلسات Retrospective:
با تیم می‌شینن بررسی می‌کنن چی خوب پیش رفته و چی نه. برای Sprint بعدی برنامه‌ریزی می‌کنن که بهتر عمل کنن.
مدیریت ابزارها و برد Scrum:
نقش مدیر برد رو داره. مطمئن می‌شه کارت‌ها آپدیت هستن و ابزارهایی مثل Jira درست کار می‌کنن.
چه مهارت‌هایی برای Scrum Master شدن نیازه؟
این نقش بیشتر از اینکه نیاز به مهارت فنی داشته باشه، به یه سری ویژگی‌های فردی وابسته‌ست. اینا مهم‌تریناشن:
رهبری بدون زور گفتن:
اسکرام مستر باید بلد باشه خوب حرف بزنه، خوب گوش بده، و همه چیزو شفاف منتقل کنه چه با تیم، چه با ذی‌نفع‌ها.
همدلی:
درک مشکلات و دغدغه‌های تیم خیلی مهمه. باید کنار تیم وایسه، مخصوصاً وقتایی که کار سخت می‌شه.
حل مسئله:
خیلی وقتا گیر و گور پیش میاد. اسکرام مستر باید بلد باشه گره‌گشایی کنه.
انعطاف‌پذیری:
شرایط همیشه تغییر میکنه. باید بتونه خودش رو سریع وفق بده با نیازهای جدید تیم یا پروژه.
فسیلیتیتر خوب بودن:
باید بلد باشه جلسات مختلف Scrum رو درست و هدفمند برگزار کنه.
مربیگری و منتورینگ:
کمک کنه که اعضای تیم توی فهم Agile و Scrum رشد کنن و بهتر بشن.
دانش فنی (اختیاری ولی مفید):
اگه زمینه فنی داشته باشه، می‌تونه راحت‌تر با تیم dev ارتباط بگیره و چالش‌هاشون رو بفهمه.
مدیریت زمان:
باید بتونه زمان‌بندی رو خوب رعایت کنه که تیم به موقع به اهداف Sprint برسه.
Scrum Team دقیقاً کیان؟
یه تیم Scrum معمولاً این سه تا نقش اصلی رو داره:
- تیم توسعه (Development Team):
افرادی که خودشون آستین بالا می‌زنن و محصول رو می‌سازن. - مالک محصول (Product Owner):
کسی که تعیین میکنه چی باید ساخته بشه و چه چیزایی اولویت دارن. مدیر بک‌لاگه. - اسکرام مستر:
همونی که تا الان در موردش گفتیم؛ کسی که کمک میکنه Scrum به درستی اجرا شه و تیم تو مسیر بمونه.
چارچوب Scrum چیه؟
Scrum یه مدل چارچوبی برای مدیریت پروژه‌های اجایله که ساختار خاصی داره و از چند قسمت اصلی تشکیل شده:
- Sprint:
بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت (معمولاً دو تا چهار هفته) که تیم روی یه‌سری کار مشخص تمرکز میکنه. - Product Backlog:
لیستی از همه چیزایی که باید توی محصول درست شه یا بهبود پیدا کنه. اولویت‌ها رو Product Owner تعیین میکنه. - Sprint Backlog:
یه تیکه از Product Backlog که تیم برای یه Sprint خاص انتخاب میکنه. - ابزارهای Scrum (Artifacts):
مثل نمودار burndown، برد کارها و چیزایی که کمک می‌کنن همه در جریان کارها و پیشرفت باشن. - رویدادهای Scrum:
جلسات مهمی مثل برنامه‌ریزی Sprint، جلسات روزانه، مرور Sprint و جلسه‌ی بازنگری (Retrospective) که باعث می‌شن تیم همیشه در حال یادگیری و بهتر شدن باشه.
Scrum خیلی روی انعطاف‌پذیری و پیشرفت مستمر تمرکز داره، برای همینم هست که بین تیم‌هایی که روی پروژه‌های پیچیده کار می‌کنن، حسابی محبوبه.
کی تیم‌ها به اسکرام مستر نیاز دارن؟
هر کسی که یه دوره Scrum گذرونده باشه بهت می‌گه که یه تیم Scrum بدون Scrum Master عملاً نصفه‌نیمه‌ست. بهش می‌گن “Scrum-but”؛ یعنی “ما Scrum کار می‌کنیم ولی نه دقیق!”
وقتی تازه می‌خوای وارد دنیای Scrum بشی، واقعاً خوبه که یه نفر رو داشته باشی که قبلاً تجربه‌ش رو داشته و بلده چطوری این سیستم رو به‌درستی پیاده کنه. برای همین، خیلی وقتا Scrum Master به‌صورت مشاور یا پاره‌وقت استخدام می‌شه، نه لزوماً فول‌تایم. البته همه‌ی تیم‌ها با هم فرق دارن.
تیم‌های باتجربه‌تر معمولاً کارهای مربوط به Scrum Master رو خودشون بین هم تقسیم می‌کنن. براشون افت داره که مدیریت فرآیند فقط دست یه نفر باشه. بعضی تیم‌ها حتی نقش Scrum Master رو به‌صورت چرخشی بین اعضا می‌چرخونن یعنی امروز من جلسه رو برگزار می‌کنم، فردا نوبت توئه!
همون‌طور که مربی Agile شرکت Atlassian، «مارک کروث» می‌گه:
«در نهایت، کل تیم باید مالک فرآیند Scrum باشه. یه اسکرام مستر خوب کسیه که کمک میکنه این حس مالکیت توی تیم جا بیفته.»
ولی خب خیلی وقتا نقش Scrum Master درست درک نمی‌شه و مدیرهای سازمانی فکر می‌کنن خودشون باید این نقش رو بر عهده بگیرن. «کروث» ادامه می‌ده:
«کاملاً طبیعیه که یه Scrum Master چندتا تیم رو ساپورت کنه. ولی این نقش کلی کار داره از هماهنگی گرفته تا مربیگری و حل مشکل. اگه زیادی پخش‌و‌پلا بشه، نمی‌تونه اون‌جوری که باید کمک کنه تیم وارد این سبک کاری جدید بشه. پس مهمه که زیاد بار روش نذاریم.»
برای اینکه دقیق‌تر بفهمیم چرا این قضیه مهمه، بیایم یه نگاهی بندازیم به تفاوت بین نقش Scrum Master با نقش‌های دیگه‌ای که ممکنه همین الان تو سازمانت داشته باشی.
Scrum Master در برابر Product Owner
وقتی یه شرکت تازه می‌خواد Scrum رو وارد کارش کنه، معمولاً از بین مدیرهای پروژه می‌پرسه: “خب، کی می‌خواد بشه Scrum Master؟ کی Product Owner؟”
مارک کروث یه راهنمایی جالب داره:
«اگه بیشتر حال می‌کنی رهبری و فسیلیتیت کردن و روند کار رو مدیریت کنی، برو سمت Scrum Master شدن. ولی اگه بیشتر عاشق طراحی مسیر پروژه، تعامل با ذی‌نفع‌ها و تعیین اولویت‌ها هستی، بهتره بری سمت نقش Product Owner.»
اینا دو نقش کاملاً جدا از همن. وقتی مشکل یا مانعی پیش میاد، خیلی مهمه که بدونی کی مسئول فرآینده و کی مسئول مسیر و هدف محصوله.
توی دنیای Agile، می‌گیم:
هر چی Product Owner بیشتر با تیم توسعه درگیر باشه، بهتر!
اون وظیفه‌ش اینه که به تیم بگه “چرا این کار رو انجام می‌دیم”، نه اینکه بگه “چطور انجامش بدید”. وقتی نقش‌ها قاطی می‌شن، مثلاً Product Owner بیاد بگه دقیقاً چطوری کد بزنید، اون‌جاست که دردسر شروع می‌شه.
وجود یه Scrum Master درست‌و‌درمون کمک میکنه بین “تعویض مسیر” و “بهره‌وری” یه تعادل خوبی ایجاد بشه. چون این فرد تیم رو توانمند میکنه تا خودش تصمیم بگیره بهترین روش رسیدن به هدف چیه.
Scrum Master در برابر Project Manager
اگه بخوایم مقایسه کنیم، Scrum Master تو دنیای Agile مثل Project Manager تو پروژه‌های سنتیه ولی با یه تفاوت بزرگ تو رویکرد.
Project Manager معمولاً همه چیز رو از بالا کنترل میکنه: از تعیین زمان‌بندی و گزارش‌گیری تا اطمینان از انجام کارها.
در حالی‌که Scrum Master از درون تیم کمک میکنه فرآیندها بهتر بشن، نه اینکه مثل ناظم بالا سر تیم باشه. بیشتر نقش راهنما و تسهیل‌گر داره تا رئیس.
تیم‌های خوب Scrum، خودشون کارهاشون رو مدیریت می‌کنن. پس اگه کسی بیاد و بخواد ریز به ریز کارها رو دیکته کنه، اکثراً جواب نمی‌ده.
پس نه، برای مدیریت پروژه‌ی Agile نیازی نیست هم Project Manager داشته باشی، هم Scrum Master. اگه Scrum رو درست اجرا کنی، یه Scrum Master کار رو راه می‌اندازه.
مزایای داشتن Scrum Master برای شرکت
قبل از اینکه بری دنبال استخدام Scrum Master، یه سؤال مهم از خودت بپرس:
“آیا واقعاً می‌خوای Scrum رو به‌درستی اجرا کنی؟”
چون اگه فقط اسمش رو بیاری ولی اصولش رو اجرا نکنی، داشتن Scrum Master هم کمکی نمی‌کنه.
ولی اگه واقعا به این روش پایبند باشی، داشتن یه Scrum Master می‌تونه یه برگ برنده‌ی اساسی باشه. چرا؟ چون وقتی تیم‌ها بتونن روند کارشون رو خودشون بهتر کنن، مدیر محصول می‌تونه رو استراتژی تمرکز کنه، دولوپرها می‌تونن با خیال راحت کدنویسی کنن، و تیم فروش هم بهتر می‌تونه بدرخشه.
و این یعنی همون چیزی که یه Scrum خوب باید باشه:
یه تیم چابک، منسجم، و مؤثر که همیشه داره پیشرفت میکنه.
